ملا حسین واعظ کاشفی
|
| |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | کمال الدّین حسین بن علی واعظ کاشفی |
| تاریخ تولد | نیمه اول قرن نهم قمری (۸۳۰ق) |
| تاریخ وفات | ۹۱۰ق |
| محل دفن | هرات |
| شهر وفات | هرات |
| اطلاعات علمی | |
| تألیفات | جواهر التفسیر • روضة الشهداء |
حسین بن علی واعظ کاشفی، (متوفی ۹۱۰ق) عالم قرن نهم و دهم قمری در خراسان. معروفیت وی به دلیل تألیف کتاب روضه الشهدا است که آن را در اواخر عمر خود نگاشته است. کاشفی واعظ بوده و شعر نیز می‌گفته است. مجالس وعظ و سخنرانی‌های وی در آن دوره شهرت داشته و معاصران وی از جایگاه او نزد مردم و همچنین حاکمان وقت سخن گفته‌اند. مذهب کاشفی مورد اختلاف است و در این زمینه سه نظر -سُنّی، شیعی و سنی دوازده‌امامی- مطرح شده است.
کاشفی دارای آثار متعددی بوده که مشهورترین آن کتاب روضة الشهداء است. در نقد این کتاب، ضعف‌های محتوایی، نقل‌های نادرست، مطالب بدون سند و نگرش صوفیانه گفته شده است.
زندگی‌نامه
حسین ملقب به کمال‌الدین فرزند علی در نیمه اول قرن نهم قمری در سبزوار متولد شد. او شهرت به کاشفی و البیهقی دارد. گاهی از او سبزواری،هروی و بیهقی نیز یاد شده است. حسین، تعلیم مقدماتی را در سبزوار گذراند، سپس به نیشابور و مشهد رفت. فرزندش فخرالدین علی صفی نوشته: پدرش در ماه ذی‌الحجه سال ۸۶۰ق در مشهد سعدالدین کاشغری، از عارفان نقشبندی را در خواب دید که او را به هرات دعوت کرد. ملا حسین به هرات رفت و در آنجا به وعظ پرداخت و در خدمت علیشیر نوایی، وزیر و همراه حسین بایقرا، سلطان تیموری مکان و مرتبتی یافت. حسین عمر خود را در هرات سپری کرده و در آنجا به وعظ و ارشاد می‌پرداخته‌است. گفته شده در مجلس وعظ او ازدحام می‌شد، علاوه بر آن آواز خوشی داشت و از آن هنگام سخن گفتن بهره می‌برد.
وفات
در سال وفات کاشفی اختلاف است. برخی سال وفات وی را ۹۰۰ق، و بعضی دیگر ۹۰۶قو یا۹۱۰ق دانسته‌اند. برخی محل دفن وی را هرات و در نزدیکی قبر عبدالرحمن جامی می‌دانند.
تحصیلات
کاشفی تحصیلات مقدماتی خود را در سبزوار آغاز کرد. وی در پایان حکومت تیموریان و هم‌دوره سلطان حسین میرزا بایقرا وزیر علیشیر نوایی می‌زیسته و از نویسندگان زبردست زمان خود به شمار می‌رود. کاشفی علوم دینی، ریاضی و خوشنویسی را در نوجوانی آموخت، سپس به عرفان روی آورد. به گفته برخی، وی در همه دانش‌های متداول آن روز سر آمد دوران بود. وی شعر نیز می‌سرود و از تخلص کاشفی استفاده می‌کرد. شهید مطهری ضمن وارد دانستن نقدهایی به ویاز او تمجید کرده است.
مذهب
در مورد مذهب کاشفی اختلاف‌نظر است و نمی‌توان به طور یقین اظهار نظر کرد، وی در سبزوار متهم به تسنن و در هرات متهم به تشیع بود. سه دیدگاه در مورد مذهب کاشفی مطرح است.
دیدگاه اول: شیعی بودن
با توجه به نام خود و پدرش (علی بن الحسین)، محل تولد و رشد و نما (سبزوار)، ارادت به اهل بیت در آثارش مخصوصا روضة الشهدا و فتوت نامه سلطانی، عبارت بهم نتولی و من اعدائهم نتبرء و... حکم به تشیع وی کرده‌اند.
وی در کتاب فتوت نامه عنوان می‌کند: «اصل شیعه سه است:اول متابعت سخن حق تعالی، دوم مراعات شریعت پیامبر(ص) و سوم اعتقاد داشتن به ولایت حضرت علی(ع)»
دیدگاه دوم: سنی بودن
برخی، به دلایل زیر وی را از اهل سنت دانسته‌اند:
- وی در هرات حضور داشته و با امیر علیشیر نوایی و عبدالرحمن جامی که از صوفیان نقشبندی هستند، همنشین بوده‌است. فرزندش فخرالدین نیز او را پیرو فرقه نقشبندی می‌داند.
- برخی آثار کاشفی بر طبق آموزه‌های اهل سنت تدوین شده از جمله جواهر التفسیر که مذهب حنفی را به عنوان مذهب برتر معرفی کرده است.
- وی شاگردانی داشته که با وجود گرایش ضد شیعی، از کاشفی تمجید می‌کنند.
- کاشفی در آثارش به خلفا، صحابه و علمای اهل سنت احترام گذاشته است.
- بیان فضیلت روز عاشورا با تکیه بر منابع اهل سنت.
- ذکر صلوات مخصوص اهل سنت که در آثار خطی وی موجود است.
- دیدگاه وی درباره امام مهدی(عج) که می‌نویسد: «به قول بعضی که او را زنده می‌دانند، می‌گویند در اقصی بلاد مغرب شهرها در تصرف اوست.»
سنی دوازده‌امامی
رسول جعفریان، پژوهشگر تاریخ اهل ایران، برآن است وی، در عین حال که از اهل سنت به شمار می‌آمده، به دوازده امام نیز ارادات داشته است. ازاین‌رو، باید وی و امثال وی را سنی دوازده امامی نامید.
تأثیرات
کاشفی نشان داد که سنت عزاداری برای امام حسین(ع)، در ادب فارسی جایگاه بلندی داشته و پیش از عصر صفوی در میان اهل‌سنت و شیعیان ایرانی رواج داشته است. برخی تالیف کتاب روضة الشهدا را موجب تسریع در گرایش به تشیع، در بعضی از نقاط ایران دانسته‌اند.
آثار
ملا حسین واعظ کاشفی آثار بسیاری از خود به یادگار گذاشته است،
کتاب روضه الشهدا
مشهورترین اثر کاشفی، کتاب روضة الشهداست که شامل ۱۰ باب و یک خاتمه است و به اجمال، زندگی دوازده امام را دربردارد؛ ولی هدف اصلی نویسنده، پرداختن به مصائب امام حسین(ع) است. از ویژگی‌هایی که روضة الشهداء را ماندگار کرده، شیوایی بیان و قلم نویسنده است. البته این کتاب به رغم شهرت فراوان، به‌دلیل ضعف‌های محتوایی، مورد مخالفت عالمان و محققان قرار گرفته و اعتراضات جدی به آن وارد شده است. از دیدگاه منتقدان، مهم‌ترین اشکالات روضة الشهدا نگاه صوفیانه، نقل‌های نادرست و قصه‌گویی‌های کاشفی است. محتوای خاص کتاب روضة الشهداء از نظر نقل مطالب عجیب وغریب وگاه منحصر به فرد سبب شده که برخی نویسنده اش را مردی بوقلمون صفت و ناشناخته از نظر مذهب بدانند. وبرخی دیگر او را مردی جامع و عالم و متبحر بدانندکه به منابع و کتبی دسترسی داشته که در اختیار دیگران نبوده است.
دیگر آثار
از جمله آثار وی عبارتند از:
- آئینه سکندری یا جام جم.
- اختیارات النجوم.
- جواهر التفسیر.
- مواهب علیه بدایع الافکار، فی صنایع الاشعار.
- فتوت نامه سلطانی.
- اخلاق محسنی یا جواهر الاسرار.
- انوار سهیلی.
- اربعون حدیثا یا الرساله العلمیه فی الاحادیث النوبیه.
- اسرار قاسمی در دانش کیماگری به فارسی.
- بدایع الافکار فی صنایع الاشعار.
- تحفه الصلوات.
- تحفه العلیه فی علم حروف.
- تفسیر حسینی یا المواهب العلیه.
- مخزن الانشاء.
- لُبّ لُباب مثنوی.
- تفسیر زهراوَین یا عروس.
- تفسیر سوره یوسف.
- تفسیر قرآن مجید.
- ده مجلس خلاصه روضه الشهدا.
- سبعه کاشفیه در ستاره شناسی.
- شرح الاسماء الحسنی.
- فضل الصلوات علی النبی.
- مطلع الانوار.
پانویس
- ↑ خواندمیر، حبیب السیر، ۱۳۳۳ش، ج۴، ص۳۶۴.
- ↑ عنبرانی، مروری بر زندگی کاشفی، ۱۳۷۰ش، ص۲۵.
- ↑ کاشفی، فتوت‌نامه سلطانی، ۱۳۵۰ش، ص۱۷.
- ↑ خواند میر، حبیب السیر، ۱۳۳۳ش، ج۴، ۳۶۴.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ص۱۸۵.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ص۱۸۵.
- ↑ صفی، رشحات عین الحیات، ۱۳۵۶ش، ج۱، ص۱۴۵-۱۴۴.
- ↑ صفی، رشحات عین الحیات، ۱۳۵۶ش، ج۱، ص۱۴۵-۱۴۴.
- ↑ عنبرانی، مروری بر زندگی کاشفی، ۱۳۷۰ش، ص۸۴.
- ↑ حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۱، ص۴۴۶، ۶۱۳.
- ↑ خواندمیر، حبیب السیر، ۱۳۳۳ش، ج۴، ص۳۲۵.
- ↑ تاریخ روضة الصفا، ج۷، ص۲۷۷.
- ↑ عنبرانی، مروری بر زندگی کاشفی، ۱۳۷۰ش، ص۸۴.
- ↑ عنبرانی، مروری بر زندگی کاشفی، ۱۳۷۰ش، ص۸۴.
- ↑ عنبرانی، مروری بر زندگی کاشفی، ۱۳۷۰ش، ص۸۴.
- ↑ عنبرانی، مروری بر زندگی کاشفی، ۱۳۷۰ش، ص۸۶
- ↑ مجموعه‌آثاراستادشهید مطهری، ج۱۷، ص ۹۴.
- ↑ مجموعه‌آثاراستادشهید مطهری، ج۱۷، ص: ۹۴و ۱۳۲.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۹۰ش، ص۸۴۴.
- ↑ کاشفی، فتوت‌نامه سلطانی، ۱۳۵۰ش، ص۱۳۸.
- ↑ صفی، رشحات عین الحیات، ۱۳۵۶ش، ج۱، ص۲۵۲.
- ↑ کاشفی، روضة الشهداء، ۱۳۸۲ش، ص۸۴.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۹۰ش، ص۱۷۸.
- ↑ کاشفی، روضة الشهداء، ۱۳۸۲ش، ص۲۹۴.
- ↑ کاشفی، روضة الشهداء، ۱۳۸۲ش، ص۲۹۴.
- ↑ کاشفی، روضة الشهداء، ۱۳۸۲ش، ص۵۰۶.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۹۰ش، ص۱۷۹.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۹۰ش، ص۸۴۵.
- ↑ عنبرانی، مروری بر زندگی کاشفی، ۱۳۷۰ش، ص۸۶.
- ↑ کاشفی، روضة‌الشهداء، ۱۳۸۲ش، ص۸-۱۰، پیشگفتار مصحح.
- ↑ مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، ج۳، ص۲۸۲.
- ↑ شعرانی، دمع السجوم، ۱۳۸۵ش، ص۲۷۸-۲۷۷.
- ↑ عنبرانی، مروری بر زندگی کاشفی، ۱۳۷۰ش، ص۸۶.
- ↑ بنایی در سبزوار نزدیک مرقد ملاهادی سبزواری وجود دارد که بنام مرقد ملا حسین واعظ کاشفی سبزواری معروف است که در تایید آن، سند و مدرک موثق وجود ندارد
منابع
- افندی، میزرا عبدالله، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ترجمه محمد باقر ساعدی، چاپ اول، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۴۰۱ق.
- جعفریان، رسول، «تاریخ تشیع در ایران»، نشرعلم،تهران،۱۳۹۰ش.
- خواند میر، غیاث الدین، «حبیب السیر»، چاپ سوم، تهران، انتشارات خیام، ۱۳۳۳ش.
- شیبی، کامل مصطفی، تشیع و تصوف، ترجمه علی رضا ذکاوتی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۹ش.
- عنبرانی، «مروری بر زندگی کاشفی»، مجله کیهان اندیشه، بهم و اسفند ۱۳۷۰، شماره ۴۰، از صفحه ۸۳تا۸۹
- فخر الدین علی، صفی، «رشحات عین الحیات»، تصحیح علی اصغرمعینیان، تهران، بیناد نوریانی، ۱۳۵۶ش.
- کاشفی، ملاحسین، روضة الشهداء، قم، نوید اسلام، ۱۳۸۲ش.
- کاشفی، حسین بن علی، «فتوت نامه سلطانی»، تصحیح محمدجعفر محجوب، چاپ اول، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۰ش.
- نوایی، امیرعلیشیر، «مجالس النفائس»، ترجمه شاه محمد قزوینی و محمد فخری هراتی، تصحیح علی اصغر حکمت، تهران، منوچهری، ۱۳۶۳ش.
- میرخواند، سید برهان الدین، تاریخ روضة الصّفا، انتشارات وزیر خیام, تهران, ۱۳۳۸.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج۱۷.